Concertzender Nieuwsbrief

Redactioneel

Het Concertzender Jaaroverzicht 2020!

Een primeur dit jaar: het Jaaroverzicht van de Concertzender. Voor ons was 2020 een bijzonder jaar. We zonden álle werken van Ludwig van Beethoven uit, ter ere van diens 250e geboortejaar. Een jaar lang gingen presentatoren en gasten in op alle denkbare facetten van Beethoven werk, met veel aandacht voor ongepubliceerde werken, afwijkende versies en componisten die zich door Beethoven lieten inspireren. In dit ‘dubbeldikke Kerstnummer’ blikt een aantal programmamakers terug op Leve Beethoven. En nog elf andere stukjes, om het jaar vol te maken.

Maar er was meer. We stonden stil bij het overlijden van X-Rated vader Arjen Grolleman. En ook zonder Festival Oude Muziek bleef de Concertzender een sterk pletbezorger voor Oude Muziek, zoals de serie Orgelwerk liet zien. De geschiedenis van de crooners kwamen aan bod in een fantastisch radio-essay van het Paleis van de Weemoed. We leerden twee Geniale Muziekvrienden kennen aan de hand van rasverteller Thijs Bonger. En Harrold Roeland vierde zijn 200e live in de studio gerealiseerde aflevering van Sensenta.

En zelfs Corona kwam terug in onze programmering. We maakten de ‘grote C’ een beetje kleiner, door op zoek te gaan naar mooie stukken in c-klein. En wist u trouwens dat ‘corona’ ook een muziekterm? is. We kijken in deze extra nieuwsbrief op een roerig jaar, vol Beethoven en Sturm und Drang, terug. Maar niet te lang. We kijken liever vooruit. Met mooie verse programma’s, nieuwe wegen, onbekende streken, vol muziek die het waard is gehoord te horen.

Cadeautip: maakt u zich zorgen dat uw kerstcadeau’s niet tijdig door andermans brievenbus vallen? Geef uw kennissen een abonnement op de Concertzender nieuwsbrief cadeau. Hij is nog gratis ook! Tot volgend jaar.

Thema: Crosslinks

X-Rated over Arjen Grolleman

In januari 2020 was het 10 jaar geleden dat Arjen Grolleman, founding father van X-Rated, door een tragisch ongeluk in huis om het leven kwam. Zijn pupil, geestverwant, opvolger en partner in crime Bob Rusche eerde Arjen Grolleman tijdens een speciale uitzending van X-Rated.

Wegbereider
Grolleman stond aan de wieg van X-Rated, dat begon bij het legendarische radiostation Kink FM. Vanaf de eerste week in 1995 klonk op Kink FM het radioprogramma X-Rated, waarvan Arjen geluid en gezicht werd. Na het einde van Kink FM vond X-Rated onderdak bij de Concertzender, waar het nu elke zondagavond tussen 21 en 23 uur te horen is. Bob Rusche is vanaf 1999 betrokken bij dit programma voor eigenzinnige elektronica, ambient en avant-garde. Tijdens X-Rated op zondag 19 januari haalde Bob herinneringen op aan Arjen, met een aantal van zijn favoriete stukken muziek.

Luistertip
Benieuwd naar experimentele, avant-garde, industrial, ambient en electronische muziek? De uitzending van 20 januari geeft u in krap 120 minuten een prachtig inkijkje, aan de hand van twee van de beste gidsen die u zich kunt voorstellen. Luister naar X-Rated: uw zondagavond is nooit meer hetzelfde!

Luisteren:
20 januari: X-Rated eert Arjen Grolleman

Thema: Jazz

De Crooners: laat u fluisterend verleiden

Op 11 januari ging het Paleis van de Weemoed van Sjaak Rodenburg terug naar de begintijd van de Crooners. Kruip terug in uw oude radio, vlei uzelf tegen de behaaglijk warme buizen en laat u fluisterend verleiden.

Vanaf 1925: het kan ook zachtjes
In 1925 voltrok zich een revolutie in de populaire muziek: de Victor Talking Machine Company introduceerde de elektrische microfoon. Voortaan hoefden zangers bij een plaatopname niet meer in een grote hoorn te tetteren die zorgde dat een naald geluidsgolven kerfde in een wasplaat. Met de veel subtielere microfoon concentreerden zangers zich nu op de interpretatie. Nog een voordeel: ook zangers met een minder indrukwekkend volume konden duidelijk worden vastgelegd.

Duivelsch kwaad
Een nieuwe, ontspannen en sensuele manier van zingen ontstond, met een nieuw slag vocalisten: de crooners. Liefdesliedjes werden ongekend intiem. Dus de moraal zette onmiddellijk de achtervolging in en benoemde croonen als ‘een duivelsch kwaad’ en de nieuwe zangers als verdorven lieden. Dat de crooners zo’n succes werden, had alles te maken met technische innovaties. De primitieve opnameapparatuur vroeg om krachtige stemmen en een stel buitenproportionele longen, zowel in de studio als in de concertzaal. Om boven het orkest uit te komen moest een zanger ook daar over flinke stembanden beschikken. Dat luide zingen sloot mooi aan bij de smaak in het Amerika van rond de vorige eeuwwisseling, waar de culturele elite zich graag richtte op het oude Europa, en in het bijzonder zangers en zangeressen geliefd waren die zich lieten inspireren door de Italiaanse operatraditie.

Lees meer

Thema: Klassiek

Componisten: Haydn | Mozart

Geniale Muziekvrienden: Mozart en Haydn

In 2020 wijdde Thijs Bonger een serie aan twee geniale muziekvrienden: Joseph Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart. Wat begon met een klein idee groeide uit tot een serie van 31 delen. Want de nieuwsgierigheid en speurderskwaliteiten van Thijs kennen geen grenzen. Zijn vertelkunst trouwens ook niet. Lees over en luister maar naar zijn uitzending over Mozarts strijkkwintetten.

Wat een jaar
Het is 1790. Mozart en Haydn zien elkaar geregeld. Doordat zijn werkgever overlijdt en het geldverslindende orkest wordt opgeheven, heeft Haydn ineens niets meer te doen. Maar hij krijgt wel doorbetaald. Dan doet zich de kans van zijn leven voor: een uitnodiging om naar Londen te komen, dé muziekstad van Europa. Als Mozart hoort dat Haydn op reis gaat, maakt hij zich grote zorgen: “Maar Papa, u bent helemaal niet voorbereid op de grote wereld en u spreekt niet voldoende vreemde talen”. Haydn antwoordt: “O, maar mijn taal verstaan ze overal”.

Haydn wereldster
En Haydn heeft gelijk. Hij is beroemd tot in Amerika, waar een orkest wordt opgericht met als doel Haydns talrijke symfonieën te spelen. Hij is druk bezig met een serie van zes strijkkwartetten (opus 64) en speelt ze door met Mozart en nog twee strijkers. Ongetwijfeld plaatst Mozart kritische kanttekeningen en doet hij suggesties. Want zo liggen de verhoudingen tussen deze vrienden, ondanks hun leeftijdsverschil van 24 jaar. Mozart was een muzikale spons. Alles dat hij hoorde werd opgeslagen in zijn fenomenale muzikale brein, om na verloop van tijd weer tevoorschijn te komen. Dat is hoorbaar in de finale van Mozarts laatste strijkkwintet (KV 614), waarin hij het thema uit de finale van Haydns strijkkwartet op. 64 nr. 6 gebruikte.

Lees meer

Thema: Klassiek

Componist: Rachmaninov

Van C naar c

Corona met een grote C verziekte in 2020 ons dagelijks bestaan. Maar wat nu als we die gewoon een kopje kleiner zouden maken? De Concertzender schoot in mei alle virologen, epidemiologen en het OMT te hulp. We vertelden in de nieuwsbrief over favoriete stukken in c-klein. Zoals Rachmaninov.

Leven in twee snelheden
Zo snel als we leven, zo langzaam. Een ziekte die ons naar de kroon steekt levert elke dag nieuwe feiten, statistieken, drama’s en verhalen. En tegelijkertijd staat het leven bijna stil. Als we al gaan, gaan we behoedzaam, met maximaal twee en met afstand.

Rachmaninovs prelude in c klein opus 23 nr. 7 is een stuk van twee snelheden. Een besmuikte processie, statig en vast als een koraal, tegen een razende achtergrond. Theoretisch een juweel, opgebouwd rond twee chromatische sequensen, elk ook weer chromatisch van aard. Maar wat hebben we nog aan theorie en chromatiek? Het woord chroma betekent kleur, en dat is wat hier gebeurt: de wereld is gekleurd en gewond en raast woedend voort, evenveel als ze in zichzelf gekeerd is, schrijdt en tast (waarom hebben we het toch over toets-, in plaats van tastinstrumenten?) En afsluit – hoop doet leven – in grote terts.

Een leven in krap 2 minuten, hier fabuleus gespeeld door Nikolai Lugansky. Maar de meest aangrijpende vertolking van een leven in twee snelheden is die van Howard Shelley.

Thema: Klassiek | Oud

Orgels!

Waar hoor je nog orgels op de radio? Antwoord: bij ons. Op 9 augustus zonden we de honderdste aflevering uit van programma Orgelwerk. Steeds anders, maar steeds met hetzelfde uitgangspunt: oude muziek, authentieke orgels. Daarbij zijn onbekende orgels in Groningen aan bod gekomen, onbekende orgels in Noord-Duitsland en live concerten die de Concertzender opnam tijdens het orgelfestival Schnitger Meets in augustus 2019.

Veel mooie en vooral ook onbekende orgels zijn in de uitzendingen voorgesteld. Ook de muziek die de organisten speelden was vaak onbekend.

Slotconcert Schnitger-Meets
In de 100e uitzending van Orgelwerk presenteren we de live-registratie van het slotconcert van het Schnitger Meets-festival. Dit werd gespeeld op het mooiste orgel van Nederland, dat van de Martinikerk in Groningen. Achter het imposante instrument twee buitenlandse toporganisten: Pavel Czerny uit Tsjechië en zijn Zwitserse collega Tobias Willi. En volgende keer is het gewoon tijd voor aflevering 101, met orgels uit Nederland en daarbuiten, organisten die ze op hun mooist laten klinken en verrassende muziek uit de bouwtijd van de orgels.

Thema: Klassiek

Componist: Ludwig van Beethoven

Leve Beethoven

Het jaar 2020 gaat niet alleen over een virus. Er was ook een verjaardagsfeest. De Concertzender produceerde de grootste productie in haar geschiedenis, door álle werken van Ludwig van Beethoven (die dit jaar 250 zou zijn geworden) te laten horen in de serie Leve Beethoven! Vaak gebeurde dat in bijzondere setting, met commentaar van musici, kenners, liefhebbers of collega-componisten. Vlak voor het einde van het jaar kijken we met een aantal betrokkenen terug op deze krachtsinspanning. Aan de hand van een eenvoudige vraag: “Welk stuk van Beethoven is je het meest dierbaar en waarom?”

Stef Lokin:
“Het stuk van Beethoven dat altijd met me meegaat is een kwartet uit de opera Fidelio. Het heet Mir ist so wunderbar. Waarom dit stuk van Beethoven mij zo aanspreekt? Misschien omdat het ‘on-Beethovens’ is. We lieten het werk horen in de uitzending waarin Wolfgang Lange vertelt over de canon in het werk van Beethoven.”

Henk Hylkema, producent:
“Leve Beethoven betekende een geweldige uitbreiding van mijn kennis over de muziek van Beethoven. De pianosonates en concerten en de symfonieën: wie kent ze niet. Maar dat hij nog zoveel meer, en in zoveel genres heeft gecomponeerd was een ontdekking. Denk aan de volksliedjes en een aantal cantates voor het Keizerlijke hof, of werken uit bewondering voor anderen geschreven. De toonzetting van Meeresstille und Glückliche Fahrt, Op. 112 naar een gedicht van Goethe is hiervan een voorbeeld. Prachtig hoe Beethoven de tegenstelling tussen windstilte -toen een drama voor de beroepszeilvaart- en het opsteken van de wind in klank weet te vatten.”

Lees meer

Thema: Klassiek

La Lecture: wandelen met Suzanne

De Wandeling van 13 oktober vertelde het bijzondere levensverhaal van Suzanne Leenhoff, Nederlandse pianiste en zangeres en de echtgenote van de beroemde Franse schilder Édouard Manet.

Manets' atelier Muzikale aanleiding voor de wandeling was een CD die het cello-piano duo Oihana Aristizabal Puga en Lineke Lever dit jaar uitbrachten: La Lecture. Het Celloduo voorzag Suzannes levensloop met muziek en gedichten van componisten en schrijvers die een rol speelden in haar leven.

Uit die mooie stad Zaltbommel
Suzanne Leenhoff groeide op in Zaltbommel, maar vertrok aan het eind van de jaren 1840 met haar moeder, broers en zussen naar Parijs, waar haar oma woonde. Het verhaal gaat dat op een dag in 1842 Franz Liszt op een boot de Waal afvoer op weg naar Den Haag om daar een concert te geven. Ter hoogte van Zaltbommel hoorde hij het carillon spelen. Hij ging aan land, vond op het gehoor de Gasthuistoren en raakte aan de praat met beiaardier Carolus Leenhoff en zijn dochter Suzanne. Suzanne speelde ook wat op de piano, en volgens de overlevering was Liszt daar zo van onder de indruk dat hij haar aanraadde verder te gaan studeren in Parijs. Mooi verhaal toch?

Eenmaal in Parijs gaf Suzanne pianolessen, onder andere aan de jongere broers van Édouard Manet. Rond 1849 kreeg ze een verhouding met hem, maar in 1852 kreeg ze een zoon, Léon, van een andere man, althans….zo wil de overlevering. Feit is wel dat deze zoon maar liefst vier maal werd geschilderd door Manet en dat deze hem aanwees als erfgenaam.

Lees meer

Thema: Crosslinks

Kerst met Harrold: Sensenta

Bij de Concertzenders werken technici, presentatoren, programmamakers en planners. Stop je al die kwaliteiten in één persoon, dan krijg je wat we bij de Concertzender een VIP noemen. Elders heet dat gewoon ‘iemand die zijn eigen programma’s in elkaar zet en presenteert’. En iemand die dat al een tijd doet is Harrold Roeland.

Op 5 juli maakte hij – live achter de knoppen – aflevering 200 van Sensenta. En wat het allemaal nog specialer maakt: alle afleveringen passen aan elkaar. Want elke uitzending begint waar de laatste eindigde. En omdat de afleveringen vaak het karakter dragen van een collage, zin er in al die tijd veel bijzondere dingen voorbij zijn gekomen. We vroegen Harrold naar zijn persoonlijke favorieten. Hier zijn twee van de allerbeste, een beetje geselecteerd aan de hand van seizoensinvloeden. De rest staat in de nieuwsbrief van juli van dit jaar. En alle 200 Sensenta’s staan natuurlijk voor eeuwig op onze server. U kunt een heel stel Kerstdagen vooruit.

Sensenta Een mis voor kerst (Aflevering 60)

“Er is iets fascinerends aan de afwisseling tussen eenstemmige en meerstemmige muziek. Voor deze kerstaflevering heb ik geput uit de Oude Muziek, hoe ouder, hoe beter. Het is een samengestelde mis, dus Kyrie, Gloria, Agnus Dei… alle vaste misdelen die al eeuwen in de muziek langskomen. Wat mooi werkte was om het aantal stemmen zo klein mogelijk te houden, de werken sober… tot aan het slot. Daar ontploft het opeens in de zesstemmige kleurenpracht van Thomas Tallis’ Videte Miraculum.”

Sterren kijken deel 4 (Aflevering 82)

“Heel januari 2018 stond in het teken van muziek om sterren bij te kijken. Lange, donkere nachten. Deze aflevering was het sluitstuk van vier afleveringen, met een beroemd fragment van astronoom Carl Sagan over onze plaats in de kosmos als kers op de taart.”

Thema: Oud

Wreed lot

Scherpe contrasten, doorleefde emoties en diepe kleuren: Barok is in. In Concertzender Live van vrijdagmiddag 13 maart brachten we twee concertopnamen met barokmuziek: O Fortuna Crudele met o.a. sopraan Henriette Feith en barokhoboïst Marcel Ponseele, en het concert The Delights of the Bottle door Eveline Juten en Arwen Bouw tijdens de Luitdagen 2018.

O Fortuna Crudele
Zondagmiddag 9 februari 2020 presenteerde de Amersfoortse concertorganisatie Music on Chairs het concert O Fortuna Crudele. Het werd een afwisselend barokconcert, met de wereldberoemde hoboïst Marcel Ponseele, sopraan Henriette Feith, bariton Robbert Muuse, klaveciniste Kathryn Cok en fagottist Wouter Verschuren. Zij speelden vocale en instrumentale muziek van J.S. Bach, Händel, Telemann, Scarlatti, Thiel en Platti.

In het concert is een glansrol weggelegd voor de barokhobo. De aanwezigheid van Ponseele, een van ’s werelds allerbeste barokhoboïsten, werd met beide handen aangegrepen. Het prachtige duet Mein Freund ist mein uit cantate BWV 140 van Bach, de aria Ho tanti afanni in petto voor sopraan en hobo van Händel en de triosonate in Es van Telemann zijn hier voorbeelden van. Ook hoort u de solocantate Zischet nur, stechet, ihr feurigen Zungen van Telemann en sonates van Platti, Telemann, Thiel en Scarlatti.

Luisteren:
Wreed fortuin en de geneugten van het glas

Thema: Wereldmuziek

Uitgelicht: Afrikaanse feestjes met Mariama

In 2020 maakten we ook een hoop mooie programma’s rond muziek die elders in de wereld overal te horen is, maar niet op Nederlandse zenders. Zoals Mariama, elke derde vrijdag van de maand tussen 20 en 21 uur. Een programma vol Afrikaanse muziek, samengesteld door expert Kees Schuil.

De muziek die hij uitkiest voor Mariama, is Afrikaanse muziek voor feestjes, vaak gespeeld door dansbands die in de stad komen optreden, in een gelegenheid met een soort podium en stoeltjes en tafeltjes. Waar je entrée betaalt, aan een tafeltje gaat zitten en luisteren en dansen.

Francofoon en Anglofoon
Prince Nico Mbarga Vooral in West-Afrika is er verschil tussen francofone en anglofone landen. In francofone landen is ‘pacheco’ (= salsa) muziek populair, in Ghana en Nigeria niet. Ook de Congo-muziek (‘soukous’) is populairder in francofone dan in anglofone landen. Maar dat genre wordt wel weer gewaardeerd en ook geproduceerd in landen als Kenia en Botswana.

Een apart verhaal is de muziek uit Zuid-Bénin, Zuid-Togo en het zuiden van Volta Region in Ghana. Door hun speciale ritmes en manier van zingen, is deze muziek vooral populair in het eigen gebied. Ook in Europa werd de muziek van bijvoorbeeld Poly-Rythmo uit Bénin voornamelijk populair door het spelen van Afrofunk.

In Nigeria bestaan verschillende stijlen. Bekend is de Afrofunk (of Afrobeat) van Fela Kuti en zijn zoons, nagevolgd door bands in Ghana. Maar er is ook de Jujumuziek (heeft niks te maken met ‘juju’: tovenarij, Engels woord voor voodoo, of fetish), met als bekendste zanger King Sunny Ade. Dit is typisch muziek van het Yoruba volk. Dan is er de Nigeriaanse Highlife, die sterk lijkt op de Ghanese Highlife, maar ook de Igbo Highlife, met als bekendste zanger Prince Nico Mbarga.

Lees meer

Wat nou, stilte?

Corona: zo noemen de Italianen het teken dat wanneer het bij alle partijen boven een bepaalde noot staat een algemeen stilzwijgen of pauze aanduidt. Aldus Johann Gottfried Walther in zijn Musikalisches Lexikon uit 1732.

We schrijven 1732 en de pest en de pokken deden de ronde in Europa. Om maar te zwijgen van cholera, mazelen, venerische ziekten, tyfus. Je zou er stil van worden.

Niet zo radicaal als het ensemble Cage Against the machine, dat in 2010 tevergeefs probeerde John Cages tijdloze 4’33” gekozen te krijgen als nummer één in de Britse Top 40 (ze bleven steken als respectabele nummer 25). Let vooral op het applaus na afloop. Wat nou, stilte?