Concertzender Nieuwsbrief

Redactioneel

Over klavierleeuwen en een tijgerin: de Concertzender in januari

Wie klavierleeuw zegt, denkt eerder aan Chopin en Liszt dan aan opvolgers als Claude Debussy en Alexander Skriabin. Hun composities, waarvan veel voor piano, krijgen aan het begin van het nieuwe jaar extra aandacht. De één als componist van de maand en de ander als protagonist in een nieuwe serie van Thijs Bonger.

Naar verluidt bestaat die (de serie, niet Thijs) uit twee delen, maar dat hebben we vaker gehoord bij de Concertzender. En wat vindt u van Ethel Smyth? Stel: uw grote mond brengt u in de gevangenis. En daar componeert u een strijdlustige mars die uw medegevangenen zingen terwijl ze rondjes over de binnenplaats marcheren. Met u, dirigerend vanachter de tralies. Thea Derks zocht het voor ons op en uit en presenteert: The Prison.

Ook deze maand: een nieuwe serie over barokgitaar, van en met Lex Eisenhardt. Prachtig, diepgravend en virtuoos. Gewoon doorluisteren dus, in 2022. En laat u niet kooien.

Dinsdag 4 januari

Thema: Klassiek

Genre: Piano

Dwarsdenker Debussy

Claude Debussy was dwarsdenker en baanbreker. Zijn 24 préludes voor solo piano fungeren in Thijs Bongers’ nieuwe programma als hectometerpaaltjes in een creatief proces dat de muziekwereld voorgoed zou veranderen en de deur opende voor componisten als Prokovjev en Bartók.

door Thijs Bonger

De klank van mist
De 24 preludes voor solo piano ontstonden rond 1910. Eerste bijzonderheid: Debussy hoort muziek in dingen die daarvoor door niemand als muziek werden ervaren. In mist en sneeuw bijvoorbeeld. Niet alle preludes zijn even toegankelijk en het vergemakkelijkt en verdiept het luisteren als je ze voorziet van een korte toelichting. Voor dit soort projecten is radio het gedroomde medium.

De lange, kronkelige weg
Claude Debussy kwam van ver. Hij werd in 1862 geboren in een niet-muzikaal nest, met een vader die wel een admiraal als zoon wilde en zelf hooguit hield van operette. Claude heeft nooit een lagere school bezocht. Zijn moeder gaf hem soms wat rekenen en taal met als gevolg dat hij zelfs later, als gevreesd muziekrecensent, nog steeds niet correct kon spellen. Het is zijn ouders nooit opgevallen dat ze een muzikaal kind hadden. Ze waren te druk bezig met hun porseleinwinkeltje.

Claude was klein van stuk en had een ver vooruitstekend voorhoofd, dat hij met weinig succes trachtte te verbergen achter zijn haar. Qua smaak en interesse paste hij totaal niet in zijn milieu. Als tiener spelde hij zijn naam als De Bussy, daarmee suggererend dat hij van adel was. Door tussenkomst van zijn tante en haar rijke ‘amant’, die wel zagen hoe bijzonder dit jongetje was, kreeg hij zijn eerste pianolessen.

Lees meer

Zaterdag 22 januari

Thema: Oude Muziek

Genre: Barok

Een nieuwe serie: barokgitaar met Lex Eisenhardt

Op 22 januari 2022 start de Concertzender de nieuwe serie: Battuto en Pizzicato. Barokgitarist Lex Eisenhardt voert u in vijf afleveringen langs de wereld van de Spaanse, Italiaanse en Franse muziek voor barokgitaar. De afleveringen worden elke 4e zaterdag van de maand uitgezonden tussen 11:00 en 12:00 uur.

U weet vast al dat de Spaanse gitaar die vandaag de dag door miljoenen mensen overal ter wereld bespeeld wordt, afstamt van een instrument uit de zeventiende eeuw. Minder bekend is dat er destijds vooral in Italië en Frankrijk componisten van naam werkten die serieuze muziek voor barokgitaar schreven. Voor hun muziek vraagt Battuto en Pizzicato uw aandacht. En door hun muziek tegen de achtergrond van het werk van meer bekende grootheden te plaatsen, wordt hun betekenis in de muziekgeschiedenis ook duidelijker.

Aan het Habsburgse hof
De eerste aflevering gaat op 22 januari over Spanje en Italië. We gaan terug naar het Spanje van de Spaanse Habsburgers, Karel V en diens zoon, Philips II. We horen onder meer muziek van Luis de Narváez, Miguel de Fuenllana, Diego Ortiz en Estéban Daza. Maar ook van Francesco Corbetta en Giovanni Paolo Foscarini.

Lex Eisenhardt
Lex Eisenhardt heeft een sterke voorkeur voor direct contact met de snaren, zonder tussenkomst van een strijkstok of klavier, Zo lag het voor de hand dat hij in de jaren ’70 gitaar en luit studeerde aan het Utrechts Conservatorium. Extra voordeel: op een gitaar kun je complete – meerstemmige – muziek spelen. Daarmee hou je alle aspecten van de uitvoering letterlijk in eigen hand.

Lees meer

Weekdagen vanaf vrijdag 14 januari

Thema: Klassiek

Genre: Piano

Alexander Skriabin, klavierleeuw

Componist van de maand Alexander Skriabin (1872-1915) had grootse plannen met de wereld, liep met zijn kop solide in de wolken en zag zichzelf als het centrum van de wereld. Met de jaren werden extase en vervoering sleutelwaarden in zijn muziek.

Alexander Skriabin Hij is vooral bekend om de werken die hij vanaf 1900 schreef. Skriabin (of Skrjabin, maar wij zetten deze maand de puntjes op de i) studeerde piano en compositie aan het conservatorium van Moskou en maakte vele reizen als concertpianist, met Chopin en Liszt als kern van zijn repertoire. Die invloed is hoorbaar in de vierentwintig Preludes opus elf voor piano van Skriabin, die ontstonden tussen 1888 en 1896. Het zijn korte aforismen, net als bij Chopin.

Geleidelijk maakte Skriabin zich los van zijn klassieke wortels. Zijn eerste pianosonate is van zijn tien de meest schoolse en ook veruit de langste. In de tweede is Skriabins eigen harmonische taal en bondigheid al veel beter hoorbaar. Hij noemde het werk nog een sonate-fantasie, alsof hij het nodig vond zich te verantwoorden voor zijn eigenzinnigheid. Die houding liet hij daarna varen.

Skriabin is nu bekend als componist, maar hij was ook zeer actief als pianist en we hebben van hem gelukkig enkele opnamen. Omdat hij die maakte met het medium van de pianorol klinken die ook na meer dan een eeuw nog uitstekend. In In de Schijnwerper (voorheen Componist van de Maand) hoort u hem een prelude van eigen hand spelen. Dichter bij de bron komen we niet, al was Skriabin een man van bevliegingen die sterk leefde in het moment. In zijn spel en ook daarbuiten was hij zeer grillig.

Lees meer

Zondag 2 januari

Thema: Hedendaags

Genre: Opera

De Os presenteert: The prison

In de vierendertigste aflevering van Een os op het dak van Thea Derks een toepasselijk werk van Ethel Smyth (1858-1944): The Prison, een symfonie voor orkest, koor, bariton en sopraan, die zij in 1930 componeerde.

Ethel Smyth beschikte over een enorme vitaliteit en een ijzeren doorzettingsvermogen. Ze ging om met de groten der aarde, onder wie Johannes Brahms, Clara Schumann en de Britse koningin Victoria. Ze realiseerde een indrukwekkend oeuvre, met veel ruimte voor grootschalige koor– en orkestwerken. Ook componeerde ze liefst zes opera’s en werd ze als eerste vrouw ooit geprogrammeerd door de Metropolitan Opera van New York. In 1903 beleefde haar opera Der Wald er zijn Amerikaanse première. Het zou tot 2016 duren voor er weer een vrouw aan bod kwam: Kaija Saariaho met L’Amour de loin. Smyths bekendste opera The Wreckers lijkt model te hebben gestaan voor de opera Peter Grimes van Benjamin Britten.

Suffragette
Smyth was ook een vurig suffragette, mede vanwege de denigrerende reacties op haar muziek. In 1912 gooide ze een steen door de ruiten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en werd veroordeeld tot drie weken gevangenisstraf. In het cachot schreef ze subiet het proteststuk March of the Women voor vrouwenkoor, dat zou uitgroeien tot hét lijflied van de vrouwenbeweging. Toen dirigent Sir Thomas Beecham haar in de gevangenis opzocht trof hij een voor Smyth typerend tafereel. De gevangenen marcheerden over de binnenplaats en zongen uit volle borst March of the Women, terwijl Smyth vanuit een raam “stralend van verrukking, in bijna bacchische vervoering met een tandenborstel de maat sloeg”.

Lees meer