Concertzender Nieuwsbrief

Redactioneel

Corona = stilte

Corona: zo noemen de Italianen het teken dat wanneer het bij alle partijen boven een bepaalde noot staat een algemeen stilzwijgen of pauze aanduidt. Aldus Johann Gottfried Walther in zijn Musikalisches Lexikon. We schrijven 1732 en de pest en de pokken deden de ronde in Europa. Om maar te zwijgen van cholera, mazelen, venerische ziekten, tyfus. Je zou er stil van worden.

Niet zo radicaal als het ensemble Cage against the machine, dat in 2010 tevergeefs probeerde John Cages tijdloze 4’33” gekozen te krijgen als nummer één in de Britse Top 40 (ze bleven steken als respectabele nummer 25). In deze nieuwsbrief staan we stil bij de stilte van Bach en van Schumann. Sem de Jongh verbreekt juist de stilte, om maar te zwijgen van Nancy Storace en Louis Armstrong. Er ruist weer muziek in de Branding en er staat een Os op het dak. Wat nou stilte?

maandag 8 t/m vrijdag 12 en maandag 15 t/m vrijdag 19 juni 2020

Thema: Klassiek

Genre: Barok

GDZB: Bach en stilte

Een maand lang was Geen dag zonder Bach gevuld met muziek van Händel. Tussen 8 en 12 juni keren we terug naar Johann Sebastian, met zijn alt cantate Vergnügte Ruh’, beliebte Seelenlust BWV 170.

Govert Jan Bach over stilte in barokmuziek:
“Muziek gaat niet zo vaak over stilte. Stilte was in de barok uitgangspunt, het was bijna altijd stil. Behalve klokken en boerenkarren, was er alleen muziek. Maar stilte werd vooral geassocieerd met de dood, “Der Schlaf is ein Tod”, of met rust: Ruhe. Bach deed dat in zijn slotkoor van de Matthäus Passion: “Wir setzen uns…”, waarin koor één koor twee toezingt: Ruhe. En in zijn slotkoor van de Johannes Passion: “Ruhet wohl ihr heilige Gebeine”, nu dus voor eeuwige rust.”

Eduard van Hengel over deze cantate:
“Vergnügte Ruh’, beliebte Seelenlust is voor het eerst uitgevoerd op 28 juli 1726, de zesde zondag na Trinitatis. Waarschijnlijk werd de cantate uitgevoerd na de preek, als communiemuziek. Het werk is bijzonder, want er is geen koor en maar één zangstem, die alle aria’s en recitatieven uitvoert. Ook de orgelpartij is bijzonder, want het instrument heeft de rol van een ‘obligaat’ begeleidingsinstrument. Louter bestaande uit aria’s en recitatieven, is BWV 170 een perfect voorbeeld van wat destijds een ‘cantate’ werd genoemd.”

Lees meer

Thema: Klassiek

Thema: Stilte in muziek

door Sem de Jongh

Als alle instrumenten rusten, is het stil. En soms leidt dat tot iets magisch, zoals aan het eind van een symfonie. Je hoort een laatste klap, stervend in de akoestiek. En dan een soort heilig moment van leegte. Elke concertganger kent dat moment. Behalve na zo’n laatste klap kan dit fenomeen ook middenin een stuk plaatsvinden. Ik heb daarvan een voorbeeld, tevens een bekentenis. Wat voor consequenties het gaat hebben, weet ik niet. Het zal wel mee vallen, want de dirigent in kwestie is overleden en het platenlabel is ook allang ter ziele.

Een kwart eeuw geleden mocht ik voor Philips Classics de orkestsuites van Bach monteren in een uitvoering van het Orkest van de 18e eeuw met Frans Brüggen. Als muziekeditor plak je de beste stukjes muziek op een smaakvolle muzikale manier aan elkaar. Dat moet heel precies gebeuren, zonder knip en met mooi doorlopende muzikale lijnen. Het moet ritmisch kloppen, er mogen geen gekke bijgeluidjes klinken, de akoestiek moet mooi doorlopen, enzovoort. Daarom worden er perfecte geluidsomstandigheden gecreëerd.

Knippen-plakken..
Ik zat daar dus in een prachtige akoestisch geprepareerde studio, met de allerbeste apparatuur van dat moment: B&W DM801 speakers met mooie versterkers en superieure A/D-converters. Het was genieten want het is daarbij natuurlijk prachtige muziek. Na een paar dagen kwam ik bij de welbekende Air aan. En hoewel ik het stuk al honderd keer had gehoord, raakte ik in extase.

Lees meer

iedere werkdag vanaf dinsdag 2 juni 2020

Thema: Klassiek

Componist van de maand: Fauré

Gabriel Fauré (1845) werd geboren in een katholieke omgeving en kreeg zijn eerste muzieklessen in Parijs op een muziekschool, waar het gregoriaans in hoog aanzien stond. Dat katholieke repertoire zou hij zijn leven lang blijven koesteren. In veel stukken verwerkte hij oude compositietechnieken in zijn persoonlijke stijl. Tegelijk moest hij als beginnend componist een plek zien te verwerven, door rekening houden met de Franse seculiere smaak van dat moment.

Klassiek Katholiek
Naast de oude katholieke kerkmuziek was ‘de klassieke stijl’ dus belangrijk voor Fauré. Weliswaar schreef hij niet veel sonates, symfonieën, kwartetten en concerten, maar hij paste wel de essentie van die stijl toe: heldere frasering, een duidelijk verband tussen zinsbouw en harmonisch verloop en het vermogen vormen op te bouwen vanuit pregnante melodieën en motieven.

Oorlog en daarna
In 1870-‘71 woedde de Frans-Duitse oorlog. Een vernederende exercitie voor Frankrijk, dat zo ongeveer moest toezien hoe het leger in drie weken werd opgerold en Wilhelm I nota bene in Versailles en half tegen zijn zin tot Deutscher Kaiser werd uitgeroepen. Het échec wakkerde de Franse nationalistische sentimenten aan, ook in het muziekleven.

Lees meer

zaterdag 6 juni 2020

Thema: Crosslinks | Hedendaags

Festival in de Branding

Deining Online: op zaterdag 6 juni brengt Festival Dag in de Branding, het Haagse festival voor nieuwe muziek, een 1,5 uur durende live-interneteditie met Kluster5, Mosa Trio Michel Marang. En artist-in-residence Meriç Artaç ging speciaal voor Dag in de Branding met een camera door haar geboorteplaats Istanbul, het uitgestorven decor voor haar korte film Mr. Z.

Toeval?
Het festivalthema 'abandoned places' werd al ver voor de coronacrisis bedacht. Idee: verlaten plekken die kunstenaars tot de verbeelding spreken. Toepasselijker hadden we het niet kunnen bedenken, al krijgt het thema een nieuwe lading. Festivaldirecteur Caroline Bakker: “Natuurlijk presenteren we ons festival liever live in het theater met publiek erbij, want dat is waar Dag in de Branding in essentie om gaat: de nabijheid, verbinding en ontmoeting met live gespeelde nieuwe muziek. Maar nu dat niet kan, biedt een online editie ons ook nieuwe kansen, zoals het bereiken van een internationaler publiek.”

Hoe werkt het?
Online bezoekers kunnen het festival op zaterdag 6 juni om 15.00 uur gratis bijwonen. Na afloop is er een online nagesprek met musici en makers via Zoom. Om het festivalgevoel compleet te maken, bieden wij speciale Branding Borrel Pakketten aan, in samenwerking met Haagse ondernemers.

Lees meer

zaterdag 30 mei en dinsdag 9 juni 2020

Thema: Jazz

Paleis van de Weemoed: Satchmo forever!

Door Sjaak Roodenburg

Zeg ‘Louis Armstrong’ en veel mensen denken aan een bezwete man met een kamerbrede grijns en een steenkolenbruine stem die repertoire zong als Hello Dolly of What a Wonderful World. Armstrong, alias Satchmo, geldt als een van de grote Amerikaanse entertainers van de twintigste eeuw. Terecht, en deels ook jammer. Want zijn werkelijke grootsheid ligt een halve eeuw eerder dan die gekende successen. Cornettist Ruby Braff vergeleek de betekenis van Armstrong voor de muziek met die van de oerknal voor het heelal. En Miles Davis zei: “Je kunt niets op de trompet spelen dat niet van hem komt, zelfs geen moderne shit. Ik kan me niet heugen dat hij slecht klonk op de trompet. Nooit.”

Trumpet Battles
Op websites met moppen over musici komen trompettisten er niet genadig vanaf. ‘Hoeveel trompettisten heb je nodig om een gloeilamp te verwisselen?’ Antwoord: ‘Eén om het peertje erin te draaien, en vier om te vertellen hoeveel beter zij het zouden hebben gedaan.’ Nog eentje: ‘Hoe begroeten trompettisten elkaar?’ Antwoord: ‘Hé, leuk je te zien. Ik ben beter dan jij.’ Dat ‘ik ben beter’ was terug te vinden in de gevechten om de hoogte in te gaan: de hoge C en de ijle ruimte daar nog boven.

Dat begon al in de oertijd van de jazz. New Orleans, rond de vorige eeuwwisseling, stad van zeelieden, pooiers en hoeren. Klandizie werd de cafés binnengelokt met jazzmuziek. Het was het domein van cornettist Buddy Bolden, over wie werd beweerd dat hij zoveel kracht in z’n longen had dat z’n spel in heldere nachten op 14 mijl afstand nog was te horen.

Lees meer

Thema: Klassiek | Hedendaags

Na de laatste noot

Door Niklaas Hoekstra

De indrukwekkendste stiltes in de muziek zijn de seconden in de zaal als de laatste noot geklonken heeft. Vooral als het een stuk is waarbij de muziek langzaam wegsterft. Als het de dirigent, of de speler(s) dan lukt de hele zaal de adem te laten inhouden, is dat magisch. Een van de laatste keren dat ik dat meemaakte was na een prachtige uitvoering van de Negende van Mahler door het Nationaal Jeugdorkest onder leiding van Gustavo Gimeno in TivoliVredenburg. Na de laatste noot kon je minutenlang een speld horen vallen.

Bravo??
Niets is zo erg als er na een wegstervend slot meteen een hoest klinkt of een misplaatst ‘bravo’. Een vriend van mij vertelt vaak het verhaal over het ergste wat hem op dat gebied is overkomen: Aan het eind van een prachtige symfonie met een verstild slot, schrikt zijn buurman wakker, roept “hè, hè” en begint te applaudisseren.

Wat trouwens ook heel mooi kan zijn is hoe muziek ontstaat uit stilte: het begin van de Eerste van Mahler bijvoorbeeld. Het mooiste voorbeeld hiervan hoorde ik een keer in de zaal bij een uitvoering van het Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen. Aan het begin van het derde deel slaagde klarinettist Martin Fröst erin de eerste toon werkelijk vanuit het niets te laten ontstaan.

eerste dinsdag van iedere maand

Thema: Klassiek

Geniale Muziekvrienden (Deel X): Nancy Storace III

door Thijs Bonger

Mozart en Haydn hadden een gemeenschappelijke liefde en daar stonden ze niet alleen in. De jonge en mooie Italiaans-Engelse diva Nancy Storace kreeg heel Wenen plat met haar stem, acteertalent en haar uiterlijk. Kregen de twee muziekvrienden de kans, dan componeerden en arrangeerden ze voor haar. Zo schreef Haydn met haar in het achterhoofd een cantate Miseri noi, misera patria (Hob. XXIVa:7). Op het manuscript schreef hij: “Voor de stem van mijn dierbare Storace”.

Mooie muziek, maar merkwaardig vredig als je de tekst leest. Het blijkt te gaan over een stad die door een leger wordt geplunderd en in brand staat. Een mooie opname hiervan staat onder leiding van Christopher Hogwood. Arleen Auger zingt de sopraanpartij betoverend mooi met haar gouden stemgeluid.

Stem kwijt
Nancy Storace had het maar druk. Ze zong zo’n beetje om de dag en men zat te wachten tot het een keer misging. En dat gebeurde dan ook. Een tenor die samen met haar op de planken stond doet verslag: “Het ging om een nieuwe opera, geschreven door haar broer Stephen Storace. Signora Storace en ik zongen de hoofdrollen. Midden in het eerste bedrijf was Storace plotseling haar stem kwijt. Er kwam geen noot meer uit. Verschrikkelijk voor alle betrokkenen, het publiek, haar collega’s en haar broer, de componist. Ik zal nooit vergeten hoe wanhopig ze was. Maar op dat moment besefte ze nog niet wat de impact hiervan zou zijn. Het duurde namelijk vijf maanden voor ze weer kon zingen.”

Lees meer

zondag 7 juni 2020

Thema: Hedendaags

Een os op het dak 15: De Os in tijden van Corona #3

Op zondag 7 juni zenden we aflevering 15 uit van Een os op het dak van Thea Derks, geïnspireerd op haar boek Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht.

Van Florian Magnus Maier zou op 21 mei het muziektheaterstuk Arianna in première gaan in Muziekgebouw aan het IJ. Hij schreef deze ‘reconstructie’ van de gelijknamige opera van Monteverdi voor het oudemuziekensemble Le Nuove Musiche en zijn eigen elektrische gitaar. Maier heeft ook een naam te verliezen op het gebied van death- & trashmetal.

Ook Connie van Binsbergen speelt elektrisch gitaar, maar zij beweegt zich in de wereld van jazz/improvisatie. Zij werd bekend door haar vele projecten met dichters en maakt dit najaar nog één laatste tournee om zich daarna geheel aan het componeren te wijden. Bart Visman treedt niet zelf op, maar schrijft prachtige muziek voor anderen. Zijn werk haakt aan bij de klassieke traditie van componisten als Debussy en Ravel. Hij heeft een bijzondere flair voor vocale muziek. Vandaag dus opnieuw muziek van Nederlandse componisten.

Tip: als u 'de Os' aanschaft via de website boekenbestellen.nl krijgt u per omgaande een exemplaar met persoonlijke opdracht.

Luisteren
Een os op het dak in tijden van Corona #3, zondag 7 juni van 12:00 tot 13:00 uur.

Vóór 25 juni 2020

Prijsvraag: de stiltes van Sem

Doe uw voordeel met de stilte van Sem waarover u elders in deze nieuwsbrief meer leest (het artikel Thema: Stilte in muziek). Zijn ‘aangelengde’ stilte staat op YouTube en is hoorbaar. Maar waar?

Beluister de opname, geef de tijden door en u hoort of u het goed heeft. U stuurt uw inzending deze keer naar Sem de Jongh.

Uit de goede inzending wordt de winnaar van de maandelijkse prijs-CD gekozen. Uw antwoorden aan Sem graag vóór 25 juni 2020.